बैशाख ३, २०७८
चौतारा : कोरोना संक्रमण बढ्न थाल्दा लकडाउन भयो । लकडाउन हटेपछि पनि केही महिना संक्रमणको त्रासले मान्छेको चहलपहल भए । त्योबेला दोहन नहुँदा भोटेकोसी, सुनकोसीदेखि मेलम्ची र इन्द्रावती नदी तटीय क्षेत्र सुनसान थिए ।
जनजीवन सामान्यतर्फ जसै फर्कियो, खोलाजन्य पदार्थको दोहन पनि पुनः सुरु भयो । स्थानीय तहको ठेक्का कबोल र केही क्रसरको अवैध उत्खननले सुनकोसी नदीकै बहावमा असर परेको छ । यो नदी संसारका ६ हजार नदीनालामध्ये र्याफ्टिङमा सातौं उत्कृष्टमा थियो ।
मनपरी ढुंगागिट्टी र बालुवा उठाउनेहरूले सुनकोसीको प्राकृतिक बहाव फर्काएर छेउपट्टि लगाएका छन् । नदीको बीच भागमै पहाड जसरी ढुंगागिट्टीको थुप्रो लगाउँदै दर्जनौं टिपरमा पालैपालो उठाउने काम भइरहेको छ । नदीमै हालिएका एक्स्काभेटरले निबार्ध बालुवा निकाल्दै छन् । कतै ह्युमपाइप राखेर नदीमाथि दर्जनौं टिपर खोलामै बालुवा छानेर प्याकिङ सकेर मात्रै सडकमा आउँछन् । अरनिको राजमार्गको बन्देउ, चेहेर, सुकुटे हुँदै जुरे क्षेत्रसम्म नदीभर एक्स्काभेटर र टिपरको ताँती दृश्य देख्न पाइन्छ ।
जुरे क्षेत्रमा सञ्चालित क्रसर सिन्धु सुनकोसी इन्फा प्रालिले दुई एक्स्काभेटर प्रयोग गरेर बालुवा, गेगरको ड्याम बनाएर कोसीलाई फर्काएर दोहन गरिरहेको स्थानीयले बताएका छन् । ‘यो सबैले देखिरहेकै कुरा हो, तर सबै चुपचाप बसिरहँदा मिलेमतोमा दोहन भइरहेको देखिन्छ,’ एक स्थानीयले भने । बगर हडप्नका लागि हानथापमा जुट्दै दिनरात बालुवा ठेकेदारबीच एक्स्काभेटर लगाउने प्रतिस्पर्धा चल्ने गरेको सुकुटेका रिसोर्ट व्यवसायी बताउँछन् ।
अवैध उत्खननले बगरको पुरानो स्वरूप बिग्रिएको छ । एक्कासि ठूलो बाढी आए अब वरपरका बस्ती संकटमा पर्ने जोखिम बढेको छ । सुकुटे क्षेत्रभर ६ वटा एक्स्काभेटरले रातभर उत्खनन गर्दै नदीजन्य पदार्थ निकालिरहेका छन् ।
बगरमै पाल–टहरा बनाएर बालुवा निकाल्नेको भीड छ । काभ्रे क्षेत्रको जंगलबीच रहेको क्रसरबाट केही पर सुनकोसी नदीमा एक दर्जन टिपरमा दुई एक्स्काभेटर प्रयोग गरेर उत्खनन भइरहेको छ । एक किलोमिटरको दूरीमा एउटा एक्स्काभेटरले नदीको स्वरूपमा दक्खल नपुग्ने गरी दुई मिटरसम्म खन्न पाउने प्रावधान छ । तर, सुनकोसी र इन्द्रावतीमा झन्डै ४ देखि ५ मिटरसम्म गहिरो बालुवा खन्ने काम भएको स्थानीयले बताएका छन् ।
नदीमा जथाभावी भइरहेको दोहन रोक्न स्थानीयले चौतारा साँगाचोकगढी नगरपालिका, प्रहरी–प्रशासनदेखि जिल्ला समन्वय समितिमा समेत सूचना दिएका छन् । तर सम्बद्ध निकाय देखेको नदेखेझैं बसेको आरोप स्थानीयको छ । ‘जनप्रतिनिधि आफैं एस्क्साभेटर, डोजर मालिक छन् अनि कसले यो बेथिति रोक्ने ?,’ स्थानीय सुरेन्द्र माझीले चिन्ता पोखे । जनप्रतिनिधिका आफन्त बालुवा उत्खननमा संलग्न रहेकाले सबै निकायको मिलेमतोमा हुने गरेको उनले गुनासो गरे ।
सुनकोसी नदीमा भइरहेको चरम उत्खननलाई रोक्न जनप्रतिनिधि र स्थानीय प्रशासनदेखि प्रतिबद्धता जनाउँदै आएका छन् । तर, न अनुगमन छ न त खोलामा रोक्न कुनै पनि निकायको टोली पुग्छ । बाह्रबिसेका नगर प्रमुख निमफुन्जो शेर्पाले सामाजिक सञ्जालमार्फत जुरेस्थित सिन्धु सुनकोसी इन्फा प्रालिले कानुनी प्रक्रिया पूरा गरेर वैध तरिकाले नै ढुंगागिट्टी निकालेको दाबी गर्दै आएका छन् ।
जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख कृष्णगोपाल तामाङले भने नदीको धार बदलिएको पाइएमा अनुगमन गरेर कानुनी दायरामा ल्याउने बताए । ‘नदीको धारमै असर पारेको भन्ने थाहै थिएन,’ उनले भने, ‘त्यस्तो भएको रहेछ भने कानुनी प्रक्रियामा गइहाल्छौं ।’ कान्तिपुरबाट
प्रतिक्रिया दिनुहोस